Arktika rekord istilər yaşadı: NOAA 1,60°C artım açıqladı

Arktika rekord istilər yaşadı: NOAA temperaturun normadan 1,60°C yüksək olduğunu açıqlayıb

«ScienceAlert» yazır ki, Arktika müşahidələr başlayandan bəri ən isti ilini geridə qoyub. ABŞ-ın elmi qurumu NOAA-nın illik «Arctic Report Card» hesabatına görə, 2024-cü ilin oktyabrından 2025-ci ilin sentyabrına qədər bölgədə temperatur 1991-2020 orta göstəricisindən 1,60°C yüksək olub.

Hesabatın həmmüəllifi, Alyaska Universitetindən Tom Ballincer AFP-yə bunun «mütləq həyəcanverici» olduğunu deyib və belə qısa müddətdə bu sürətli istiləşməni «son dövrlər, hətta bəlkə minilliklər baxımından görünməmiş» tendensiya adlandırıb. Bəs bu yenilik bizə nə verəcək? Cavab elə hesabatın özündə gizlənir.

Son Xəbərlər

Xiaomi 15 Ultra Qlobal Versiyası

Xiaomi yeni flaqman modeli Xiaomi 15 Ultra-nı qlobal satışa çıxaracağını təsdiqlədi. HyperOS 2.0 ilə yeni dövr başlayır!

Daha ətraflı

Samsung-un Üçqatlanan Telefonu

Samsung, Galaxy Unpacked tədbirində üçqatlanan telefon konseptini təqdim etdi. Yeniliklər haqqında daha çox məlumat əldə edin.

Daha ətraflı

Realme GT 7: Ən Ucuz Smartfon

Snapdragon 8 Elite çipi ilə Realme GT 7 fevral ayında təqdim ediləcək. Yeni xüsusiyyətlər və uyğun qiymət gözləyir.

Daha ətraflı

NOAA-nın məlumatında qeyd olunur ki, həmin dövr Arktikanın 1900-dən bəri ən isti payızı, ikinci ən isti qışı və üçüncü ən isti yayını da əhatə edib. Yəni söhbət təkcə bir mövsümdən getmir - bütün il boyu istilik fonu yüksəlib.

Hesabat istiləşmənin əsas səbəbi kimi insan fəaliyyəti nəticəsində fosil yanacaqların yandırılmasını göstərir. Arktikanın qlobal orta göstəricidən xeyli sürətlə isinməsi «Arctic Amplification» (Arktik güclənmə) kimi tanınan, bir-birini gücləndirən geribildirim dövrləri ilə izah olunur: məsələn, temperatur artdıqca atmosferdə su buxarı çoxalır və istiliyi «yorğan» kimi saxlayır, digər tərəfdən parlaq dəniz buzunun itməsi tünd okean səthini açır - o da Günəş istiliyini daha çox udur.

Mart 2025-də - yazda dəniz buzunun adətən illik maksimuma çatdığı vaxtda - 47 illik peyk qeydlərində ən kiçik pik göstərici qeydə alınıb. Hesabatın həmmüəllifi, Milli Qar və Buz Məlumat Mərkəzindən Uolt Meyer AFP-yə bildirib ki, bu, qütb ayıları, suitilər və morslar üçün «dərhal problem» yaradır: onlar buzu nəqliyyat, ov və balalama üçün platforma kimi istifadə edirlər.

Modelləşdirmə Arktikanın 2040-a qədər, hətta daha tez, demək olar ki, yayda dəniz buzusuz qala biləcəyini göstərir. Üstəlik, dəniz buzunun itməsi Şimali Atlantikaya ərimə və yağıntı hesabına daha çox şirin su daxil etməklə okean dövranını da poza bilər.

Davam edən ərimə Qrenlandiya buz təbəqəsindən də Şimali Atlantikaya şirin su axınını artırır: bu, plankton məhsuldarlığını yüksəltsə də, qida bolluğunun vaxtı ilə ondan asılı növlərin qidalanma imkanları arasında uyğunsuzluq yarada bilər. Qrenlandiyada quruda yerləşən buzların itməsi qlobal dəniz səviyyəsinin yüksəlməsinə də ciddi töhfə verir - sahil eroziyasını və fırtına mənşəli daşqınları gücləndirir.

Bəzi tədqiqatlara görə, Arktika planetin qalan hissəsindən daha sürətlə isindikcə qütb yaxınlığında soyuq havanı «yerində saxlayan» temperatur fərqi zəifləyir və nəticədə aşağı enliklərə soyuq hava dalğalarının sızması daha tez-tez baş verə bilər. Bir sözlə, Arktikadakı dəyişiklik təkcə orada qalmır.

Hesabata əsasən, Arktikanın hidroloji dövranı da güclənir: 2024/25 «su ili» (oktyabr 2024 - sentyabr 2025) rekord yüksək yaz yağıntısı ilə yadda qalıb və digər fəsillər üzrə 1950-dən bəri qeydlərdə ən rütubətli beş ildən biri sayılıb.

Daha isti və daha rütubətli şərait tundranın «boreallaşması»na, yəni iri ərazilərin yaşıllaşmasına yol açır. 2025-də dairəvi qütb zonası üzrə tundranın maksimum yaşıllıq göstəricisi müasir 26 illik peyk qeydlərində üçüncü ən yüksək səviyyəyə çatıb - ən yüksək beş göstəricinin hamısı son altı ildə qeydə alınıb.

Permafrostun əriməsi isə biogeokimyəvi dəyişiklikləri sürətləndirir. Hesabatda «paslanan çaylar» fenomeni xatırladılır: ərimiş torpaqlardan ayrılan dəmir çay sularının rəngini dəyişir. Bu dəfə peyk müşahidələri ilə görünən şəkildə narıncı rəng alan 200-dən çox axın və çayın müəyyənləşdirildiyi, bunun da turşuluğun və metal konsentrasiyalarının artması ilə su keyfiyyətini pisləşdirdiyi və su biomüxtəlifliyinin itirilməsinə töhfə verdiyi bildirilir. Əslində bu sual hələ açıq qalır: prosesin sürəti nə qədər artacaq?